تحول فناوری‌های بلاک‌چین و گسترش قراردادهای هوشمند، ساختار سنتی قرارداد و مسئولیت مدنی را با چالش‌های مفهومی و کارکردی مواجه کرده است. در این پژوهش با هدف تبیین چارچوبی تطبیقی برای تحلیل مسئولیت مدنی ناشی از اجرای خودکار تعهدات، سه منظومه حقوقی ایران، کامن‌لا و Lex Mercatoria مورد بررسی قرار گرفته تا روشن شود که هر یک از این نظام‌ها چگونه با خطاهای کد، اختلالات فنی، داده‌های اوراکل و خسارات دیجیتال برخورد می‌کنند. روش تحقیق مبتنی بر مطالعه تحلیلی – تطبیقی است و داده‌ها از طریق بررسی اسناد قانونی، رویه قضایی، اصول بین‌المللی تجارت و متون تخصصی حوزه فناوری حقوق استخراج شده و سپس بر اساس رویکرد تطبیقی در چهار محور تعیین مسئولیت و تخصیص ریسک، نظارت پویا، طراحی راهکارهای جبران خسارت دیجیتال و تطبیق با استانداردهای امنیتی تحلیل شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که حقوق ایران به دلیل ساختار سنتی قواعد مدنی، در مواجهه با ماهیت خودکار و تغییرناپذیر قراردادهای هوشمند با محدودیت‌های مفهومی در احراز تقصیر، سببیت و اعمال خیارات مواجه است و نیازمند تفسیر توسعه‌ای و تنظیم مقررات خاص است. در مقابل، نظام کامن‌لا با انعطاف رویه‌ای، پذیرش کد به‌عنوان ابزار ابراز اراده، توسعه معیار رفتار متعارف برنامه‌نویس و امکان جبران آف‌چین توانسته سازوکاری عملی برای مدیریت ریسک قراردادهای هوشمند فراهم کند. همچنین Lex Mercatoria با تکیه بر آزادی اراده، عرف‌های فنی و تخصیص قراردادی ریسک، بیشترین سازگاری را با زیست‌جهان بلاک‌چین نشان می‌دهد و زمینه مناسبی برای پذیرش خسارات دیجیتال ایجاد می‌کند. نتیجه‌گیری کلی پژوهش آن است که هیچ نظامی به تنهایی پاسخ کامل ارائه نمی‌دهد و تلفیق اصول سه منظومه یادشده می‌تواند چارچوبی جامع برای مسئولیت مدنی قراردادهای هوشمند در ایران فراهم آورد که بر تخصیص ریسک، نظارت پویا، جبران دیجیتال و رعایت استانداردهای فنی مبتنی است.

قراردادهای هوشمند مسئولیت مدنی جبران خسارت دیجیتال کامن‌لا