در دهه‌های اخیر، گسترش فناوری‌های نوین دیجیتال و هوش مصنوعی (AI) منجر به تحولات گسترده‌ای در ساختار، کارکرد و اثربخشی نظام‌های عدالت کیفری در سراسر جهان شده است. در این میان، فرآیند کشف و تعقیب جرایم به‌عنوان محورهای کلیدی نظام عدالت کیفری، بیش از پیش متاثر از ابزارهای فناورانه و الگوریتم‌های هوشمند گردیده‌اند. ورود فناوری‌هایی نظیر داده‌کاوی، یادگیری ماشین، تحلیل کلان داده‌ها، سیستم‌های تشخیص چهره، و ابزارهای تحلیل فضای مجازی، افق‌های نوینی را در شناسایی و پیگیری مؤثرتر انواع جرایم، به ویژه جرایم سایبری و سازمان‌یافته، پیش روی سیاست‌گذاران و نهادهای قضایی نهاده است. با این حال، آثار و پیامدهای حقوقی، اخلاقی و اجتماعی بهره‌گیری از این فناوری‌ها همچنان موضوع بحث و چالش در اقوام مختلف نظام‌های حقوقی، از جمله ایران، می‌باشد. هدف اصلی این مقاله، تبیین و تحلیل نقش و تأثیر هوش مصنوعی و فناوری‌های دیجیتال بر فرآیند کشف و تعقیب جرایم در نظام عدالت کیفری ایران است و تلاش دارد ضمن مرور تجربیات بین‌المللی و مطالعات پیشین، به بررسی فرصت‌ها و تهدیدهای ناشی از کاربست فناوری در بستر حقوقی و اجرایی کشور بپردازد. در این راستا، مقاله ابتدا به تبیین مفاهیم و ابزارهای کلیدی پرداخته و جایگاه قانونی و عملیاتی کشف و تعقیب جرم را در ایران تحلیل می‌کند. سپس با بررسی مطالعات و نمونه‌های داخلی و خارجی، کاربردهای عملی هوش مصنوعی در شناسایی شواهد دیجیتال، سیستم‌های پیش‌بینی جرم و تسهیل تصمیم‌گیری قضایی تشریح شده و در ادامه، چالش‌هایی چون حفظ حریم خصوصی، مسئولیت کیفری ناشی از خطا یا سوگیری الگوریتمی و خلأهای قانونی مرتبط واکاوی می‌گردد. در پایان، مقاله بر ضرورت تدوین چارچوب‌های قانونی به‌روز، ارتقای سواد فناورانه فعالان حوزه عدالت کیفری و نهادینه‌سازی اصول شفافیت و پاسخگویی تأکید کرده و راهکارهایی برای استفاده مسئولانه و اثربخش از فناوری در خدمت عدالت پیشنهاد می‌دهد. یافته‌ها حاکی از آن است که بهره‌برداری هوشمندانه و دقیق از فناوری‌های نوین می‌تواند به ارتقای کیفیت کشف و تعقیب جرم و بنابرین تحقق عدالت کیفری مؤثر در ایران منجر گردد.

هوش مصنوعی فناوری دیجیتال کشف جرم تعقیب کیفری نظام عدالت کیفری ایران